Manisa, İncil’de adı geçen yedi kiliseden üçüne ev sahipliği yapıyor. Salihli’deki Sart’taki Artemis Tapınağı, Alaşehir’deki Philadelphia ve Akhisar’daki Thyateira, hem antik dönemin tarihini hem de Hıristiyanlığın erken dönem izlerini günümüze taşıyor. Bu kiliseler, yalnızca dini değil, aynı zamanda Lidya Krallığı’nın ve bölgenin ekonomik ve kültürel mirasının izlerini de yansıtarak Manisa’yı tarih meraklıları için önemli bir merkez hâline getiriyor.
ARTEMİS TAPINAĞI VE SART KİLİSESİ (SALİHLİ)
Günümüzde Manisa’nın Salihli ilçesinde, İzmir-Ankara yolu üzerinde bulunan Sart Köyü’nde yer alan Artemis Tapınağı ve Sart Kilisesi, antik Lidya Krallığı’nın başkenti Sart’ta yer alır. Sart, M.Ö. 4. yüzyıla tarihlenen Lidya ve Arami dillerinde yazılmış yazıtlarıyla da dikkat çekmektedir. Bu yazıtlarda “Sefarad” ismine rastlanması, İberya ve Kuzey Afrika kökenli Sefarad Yahudileri’nin adının buradan geldiğini göstermektedir.
Lidya Kralı Giges’in (M.Ö. 680-644) döneminde Paktol Irmağı’nda altın bulunmuş ve Lidyalılar, altın, gümüş ve elektrumdan dünyanın ilk madeni parasını üretmişlerdir.
Sart, Pers Kralı II. Koreş tarafından M.Ö. 547’de beklenmedik bir şekilde ele geçirilmiştir. Persler, Lidyalı bir askerin surdan aşağı yuvarlanan miğferini almak için kullandığı yolu kullanarak kalenin tepesine tırmanmışlardır. Sart, güney İran’daki Sus kentinden başlayan 2.680 km uzunluğundaki Pers Kral Yolu’nun sonunda bulunuyordu ve yolun bir bölümü günümüzde hâlâ görülebilmektedir.
Sart’a Milat’tan önceki birkaç yüzyılda birçok Yahudi yerleşmiş, Sart’taki havra ise Amerikalı Yahudiler’in bağışlarıyla restore edilmiştir. Büyük olasılıkla M.S. 166 yılında inşa edilen havra, deprem sonrası M.S. 220-250 yılları arasında yeniden inşa edilmiştir. Havranın mermer duvarında şu yazı yer alır:
"Ben [isim silinmiştir], eşim Regina ve çocuklarımız Her Şeye Gücü Yeten Tanrı'nın cömertliği sayesinde havranın tüm mermer kaplamalarını ve boyasını yaptırdık."
PHİLADELPHİA KİLİSESİ (ALAŞEHİR)
Manisa’nın Alaşehir ilçesinde yer alan Philadelphia Kilisesi, M.Ö. 189 yılında Bergama sınır kalesi olarak kurulmuştur. “Philadelphia” adı, Bergama Kralı II. Eumenes’in küçük kardeşi Attalos’a duyduğu sevgiyi ifade eder ve “kardeş sevgisi” anlamına gelmektedir.
Philadelphia, antik dönemde Hıristiyanlığın yayıldığı bölgelerden biri olmuş ve Bizans döneminde inşa edilmiş kilise harabeleri günümüze ulaşmıştır. Kent, özellikle Hıristiyan geçmişiyle dikkat çekmekte ve arkeolojik olarak incelenmeye devam etmektedir.
THYATEİRA KİLİSESİ (AKHİSAR)
Thyateira Kilisesi, günümüzde Manisa’nın Akhisar ilçesinde bulunmaktadır. Yedi mektuptan en uzunu bu kiliseye yazılmış ve hakkında en az bilgi sahibi olduğumuz kilise olmasıyla dikkat çekmektedir.
Thyateira, antik çağda ürettiği mor kumaşlarla ünlüydü. Kök boyasından elde edilen mor renk, 19. yüzyılın sonlarına dek kullanılmaya devam etmiştir. Pavlus’un Filipi’de karşılaştığı Lidya adlı kadının Thyateira’lı olduğu bilinmektedir; Lidya adı, büyük ihtimalle kadının Asya bölgesinden geldiğini ifade eden bir lakaptır.
Bölgedeki diğer önemli ticaret alanı ise parlak tunç üretimiydi. Parlak tunç, arıtılmış tunç veya bakır-çinko alaşımı bir madendir ve bu üretim kenti ekonomik açıdan güçlendirmiştir. Kentteki esnaf loncaları, putperest ve ahlaksız toplantılarla ilişkilendirilirken,
Antik Thyateira kentinin yalnızca küçük bir bölümü günümüze ulaşabilmiş olup Hıristiyan geçmişinin tek izleri, bir Bizans kilisesinin harabeleridir.